• 07
• May

HALI

07 Mayis 2020

                     "Halı"

Hepimizin bildiği gibi "Halı" ya da “kilim” dediğimiz zaman kalplerimiz ve zihinlerimiz Anadolu ve Kafkaslar tarihine kadar uzanır. Halıların nereden ve nasıl geldiğine ve atalarımızı etkileyen tarihe birlikte bakalım. O güzel sanat eserlerini düğümlerini birlikte çözelim!

 Anadolu halısı, günümüzde Anadolu'da (veya küçük Asya'da) ve komşu bölgelerinde dokunmuş kilim ve halıları belirtmek için yaygın olarak kullanılan bir kolaylık terimidir. Coğrafi olarak üretim alanı, Osmanlı İmparatorluğu'nun tarihsel olarak hakim olduğu topraklarla karşılaştırılabilir. Bunların başlıca çeşitleri olarak ev kullanımı için üretilen bir düğümlü, kazık dokuma zemin veya duvar kaplama gösterilebilir.

İslam sanatı, İslam dünyasında üretilen görsel sanatları kapsar. İslam mimarisi, İslam ilimleri, İslam minyatürü, İslami cam, İslami çanak çömlek ve halı ve nakış gibi tekstil sanatlarını kapsayan çok çeşitli topraklar, dönemler ve türler içerdiği için İslam sanatını karakterize etmek zordur. Hem dini hem de laik sanat biçimlerini kapsar. Dini sanat, cami parçaları (örneğin, cami lambaları ve Girih fayansları), ahşap ve halılar gibi dini yapıların hat sanatı, mimarisi ve mobilyaları ile temsil edilmektedir. Laik sanat İslam dünyasında da gelişti, ancak bazı unsurları din alimleri tarafından eleştirildi. İslam sanatının erken gelişimi Roma sanatından, erken Hıristiyan sanatından (özellikle Bizans sanatından) ve Sasani sanatından etkilenmiştir.

Asya göçebe geleneklerinden etkiler. Çin sanatının İslami resim, çömlekçilik ve tekstil üzerinde biçimsel bir etkisi vardı. "İslam sanatı" kavramı bazı modern sanat tarihçileri tarafından hayali bir Avrupa merkezli yapı olarak eleştirilse de, İslam dünyasında, özellikle de İslam Altın Çağı'nda çok farklı zamanlarda ve yerlerde üretilen sanat arasındaki benzerlikler, bilim adamları tarafından geniş anlamda kullanmak için yeterli olmuştur.

 Kaligrafik tasarım, Orta Çağ'da Avrupa'da olduğu gibi, Kur'an ayetleri de dahil olmak üzere dini öğütlerin laik nesnelere, özellikle sikkelere, fayanslara ve metallere dahil olabileceği Islami sanatında her yerde bulunur ve çoğu boyalı minyatürde birçok yapı gibi bazı metinler de yer almaktadır. Mimaride İslami hat sanatının kullanımı, İslam topraklarının dışında önemli ölçüde genişlemiştir; Önemli bir örnek, Xi'an Ulu Camii'nde Kur'an'dan Arapça ayetlerin Çince hat kullanımı. Diğer yazıtlar arasında şiir dizeleri ve mülkiyet veya bağışı kaydeden yazıtlar yer almaktadır.

İki ana scriptler ilgili sembolik kufik ve naşk scriptler,binaların duvar ve kubbeler görsel çekicilik artırılması, için kullanılmıştır. Resim veya heykel biçiminde Kibir'e bazen Kur'an sanatı denir. Bu motif genel olarak, genç bir kızın  arzularını hayallarini sembolize eder. Bu motivlere sandıklarda da çok rastlanır.

Kocasının evinde genç kızın beklentileri ve umutları, ördüğü, ve işlediği parçalara yansır.

Ahşap beşiklere kazınmış motiflerin  sandıklarda bulunanlara benzediği ve göğüs motifli cisimlerin genellikle beşik kılıfı olarak kullanıldığı nazara alınarak, motifin evlenme ve çocuk sahibi olma arzusunun bir parçası olduğu belirtilebilir. Sandıklı motifi Anadolu'da çok sayıda teknikle gerçekleştirilmektedir.

"Burdock"  sanırım Anadoluda "Dul avratotu" deniliyor Bu motiv çok kullanılıyor ve bu motivle nazardan uzak durabileceğine inanılıyor. Öte yandan, "bir burdock gibi" teriminin çiçeklerle dolu olması, bu motifin un torbalarında bolluğun sembolü olarak kullanılmasını açıklar.

Aşağıdaki resimler Anadolu'da kullanılan çeşitli burdock motiflerinden alınmıştır.

parmak sayısı, beş olan, nazardan korunmak için kullanılır. Anadolu'da doğum anlamına gelen doğurganlık ve annelik kavramları yakından ilişkilidir. Bu ilişki Kybele ve Meryem'e kadar uzanır. İslam döneminde "Anne" adıyla sembolize edilebîr.

ya da "Fadime Ana". "Fadime Ana'nın Eli" motifi Anadolu çehrelerinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
El motifi büyü ve nazara karşı kullanılır. Çatalhoyuk'taki sunağın duvarında ve Hacılar'da bulunan kasede kullanılan benzer motifler, bu temanın kullanımının çok erken zamana dayandığını göstermektedir.
Tarak motifi büyük ölçüde evlilik ve doğum ile ilgilidir. Evlenme arzusunu ifade etmek, doğumu ve evliliği nazardan korumak için kullanılır.
Bu motif grubunun Anadolu varyasyonları şunlardır.

Ermenistan

Ulusal halı veya halısının tarihi M.Ö. 5. tarihçilere göre Ermeni halıları Kafkas yanı sıra Farsça, Azerbaycan arasında olağanüstü bir kaliteye sahip olduğu, yüksek kaliteli yünden yapıldığı ve doğal renklerle boyandığı, özellikle "Vordan karmir" ile Ermenistan'da ve Pers İmparatorluğu'nda boya üretmek için kullanılan bir ölçekli böcek tir.

Günümüze kadar gelen en eski halı,   “Pazyryk” M.Ö. 5. Sibirya'da bulundu ve şimdi St Petersburg Hermitage Müzesi'nde. 

Ermeni halılarının tasarımı çok çeşitlidir. Süsler Ermenistan'ın geleneklerini, ritüellerini ve inançlarını yansıtır. En popüler semboller.

1.Sonsuzluk çarkı: Bu sembol birçok Ermeni halısında bulunabilir. Güneşe çok benzer 8 kanat 8 Ermeni Tanrısını temsil eder (Ara, Anahit, Vahagan, Asdghik, Mhir, Nane, Tir ve Vanatur)

2.Haç: Ermenistan, M.S. 301 yılında Hıristiyanlığı devlet dini olarak benimseyen ilk Ermenistan oldu. Bu nedenle Ermeni halılarının süsleri arasında oldukça önemli bir semboldür.

3.Ejderha: Vishapagorg (Ejderha halısı) Popüler Ermeni halılarından biridir. Ejderhalar zaferin sembolütü: Ermeniler evlerini ejderha halısıyla süslerlerse kötülükten korunacaklarına inanıyorlar.

4. kareler: Bu sembol dünyanın 4 bölümden temsil eder.

5. Ermeni Harfleri: Bazı geleneksel Ermeni halılarında Ermeni Alfabesi vardır. Bu arada, M.S. 405 yılında icat edilmiştir. Mesrob Mashdots tarafından.

6.Çiçek-AnimaalSemboller: semboller bu tür de çok yaygındır. En dikkat çekici örnekler "Artsvagorg" (Kartal halı) ve "Otsagorg" olarak adlandırılır.

Umarım sizleri fazla sıkmadım. Amacım  şu sıkıntılı süreçte  Sizlere tarihi bilgileri aktarmaktan  ziyade   kültürlerimiz ne kadar benzeştiğini  ortak yönlerimizin ne kadar çok olduğunu ortaya koymak böylece birbirine çok uzak gibi gösterilen iki kültürün aslında  birbirine ne kadar yakın  değerler taşıdığını gözler önüne sergilemekten ibarettir. Zaman içinde ne kadar çok ortak yönlerimizin olduğunu  sizlerle paylaşacağım  hep birlikten şaşıracağız.

Sevgiyle kalın, hoşçakalın

TAMAR 

07.05.2020

12 Yorum

Ayla

07 Mayis 2020

Halı deyip geçerdim. Ne incelikler ,ne duygular yüklüymüş. Teşekkürler.

Armağan ümit çı

07 Mayis 2020

Tamara hanım merhabalar. Sanatla yakından ilgilenen biri olarak paylaştığınız bilgiler çok ilgimi çekti. Ortak kültürleri beraber yaşayan Türk ve Ermeni halkları sanatta da ortak paydada buluşmuşlar. Kaleminize sağlık. Teşekkürler. Başarılar.

Halit Çalışkan

07 Mayis 2020

Halılara ve desenlerine bakarken seni hatırlayacağım yeniyazılarını merakla bekliyorum tebrikler

Ümran özbey

07 Mayis 2020

Bastığımız halı kilimlerin desenine daha anlamlı bakacağim kültür ve sanat düğümlerde nasıl tek elde birleşip bir dil olduğunuda öğretici aktarmışsınız.

Mevlüde Erten

08 Mayis 2020

Tamar Hanım hoşgeldiniz, Araştırmayı seven biri olarak yazınız ilgiyle okudum. Güzel bir konuya deginmissiniz. Yazacağınız yazıları merakla bekliyor ve size başarılar diliyorum. Sevgiler.

Erdoğan KOCAATA

08 Mayis 2020

Tamar hanım çok bilgilendirici bir yazı olmuş. Osmanlı saraylarındaki halıları dokuyan Uşak halılarıdır. Ben Uşaklı bir ailenin çocugu olarak eskiden her evde halı dokunurdu. Annem ömrü halı dokumakla geçmiştir. Gösterdiğiniz desenlerin çoğu bizim halı ve kilimlerde sıkça kullanılr. dedemin lakabı ise boyacı Kadir ağa yani kök boyalardan halı iplerini boyarmış...Yazınızı severek okudum...Tabiki aynı yörede yaşıyan insanların birbirinden etkilenmeleri çok doğal...

Suna Gülgüden

08 Mayis 2020

Tamar hanımm çok güzel bilgiler öğrwndimmm yazınızdann!! Halı veya kilimler evlerimizi ve görüntüleri ile içimizi ısıtırlar!! Bir de benim çocukluğumda duvar halıları çok vardı!! Üzerinde çok güzel bayanlar karşılıklı kahve içerlerdi ve arka planda harika bir manzara görünürdü. Ben 6_7 yaşında iken öğlen uykusuna yattığım odamın duvarındaki bu duvar halısını izleyerek uykuya dalardımm! Bir de üzerinde ceylanlar olan bir duvar hslımız vardı!! BİR su birikintisinden su içerlerdi!! Sizin ve bizim kültürlerimizde herzaman yer halısına önem verilmiştir. Evlenecek kızların çeyizletinde halı özellikle el halısı önemli bir yer tutar!! Çünkü halılar evi süslerler ve eve sıcak, samimi bir görüntü verirler, yani evi ev yaparlar!! SİZİ TEBRİK EDİYORUM!! YAZINIZI ÇOK EĞİTİCİ VE GÜZEL BULDUM!! SEVGİLER!!

Nurdan Erakıncı

08 Mayis 2020

Tamar hanım merhaba, güzel yazınız ve paylaşımlarınız için teşekkürler, sevgiler.

Nilgün tezer

08 Mayis 2020

Tamar hanım, Yazınız vesilesiyle size hoşgeldiniz diyorum. Halıya hiç bu gözle bakmamıştım.Verdiğiniz bilgiler için de teşekkürler.Yeni yazılarınızı merakla bekliyorum.Sevgiler

Ayşe B

09 Mayis 2020

Halı desenlerine baktığımda, o desenlerle hep duygusal bir bağ kurmuşluğum vardır Ve baktığım desenlerin içine girip kaybolduğum hissi yaşarım.Hepsinde ayrı duygular yaşarım. Paylaşımınız için çok teşekk

Aysel Taştanoğl

15 Mayis 2020

Çok teşekkürler bu güzel yazı için. Yaşamımızda önemli yer tutan kilim ve halı üzerinde düşünmek bakış açımız da farklılık yaratmak adına çok yararlı oldu. Yazılarınızı bekliyor güzel aydınlık günler diliyorum

Ayşe Sakallı

16 Mayis 2020

Sevgili Tamar Hanım, çok teşekkürler bu detaylı bilgiler ve değerli yazınız için. İnsanoğlu hangi coğrafyada yaşarsa yaşasın, hüzünlerini, sevinçlerini, gördüklerini , yaşadıklarını çeşitli motiflerle dile getirmeye çalışıyor. Halı sanatı da dediğiniz gibi çok eski bir sanat. Bizler çok iç içe geçmiş bir kültüre sahibiz. Kültürler arası saygı ve sevgi ile dünyanın daha yaşanabilir bir dünya olması bizlerin elinde. Kaleminize sağlık. Bekliyoruz hep bu güzel yazıların devamını. Sevgiyle kalın...